Ахал уәлаяты (түрікм. Ahal welaýaty) — Түрікменстанның оңтүстігіндегі әкімшілік бірлік. Бастапқыда Ашхабад қаласы уәлаяттың әкімшілік орталығы болған, бірақ кейін ол жеке әкімшілік бірлікке келтіріліп, орталығы Әнеу қаласы болды. Содан кейін уәлаяттың жаңа әкімшілік орталығы — қаласын салу туралы шешім қабылданды, ол 2022 жылдың 20 желтоқсанында уәлаяттың әкімшілік орталығы болды.
Түрікменстан уәлаяты | |
Ахал уәлаяты | |
түрікм. Ahal welaýaty | |
![]() | |
Әкімшілігі | |
---|---|
Ел | |
Енеді | 8 атырап |
Әкімш. орт. |
|
Тарихы мен географиясы | |
Координаттары | 38°30′00″ с. е. 59°00′00″ ш. б. / 38.50000° с. е. 59.00000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 38°30′00″ с. е. 59°00′00″ ш. б. / 38.50000° с. е. 59.00000° ш. б. (G) (O) (Я) |
Құрылған уақыты | |
Жер аумағы | 97 160 км² (2 орын) |
Тұрғындары | |
Тұрғыны | 939 700 адам (2005)(4 орын) |
Тығыздығы | 9,67 адам/км² (5 орын) |
Сандық идентификаторлары | |
ISO 3166-2 коды | TM-A |
Телефон коды | +99313 |
Автомобиль коды | AH |
| |
![]() |
Тарихы
Ахал уәлаяты 1992 жылы 14 желтоқсанда бұрынғы Ашхабад облысының аумағында құрылды.
2016 жылдың 29 сәуірінде Түрікменстан Министрлер кабинеті аумағы Тежен атырабына берілген Бабадайхан атырабын жою туралы шешім қабылдады.
Алайда 2018 жылдың 5 қаңтарында Түрікменстан Парламентінің қаулысымен Бабадайхан атырабы қалпына келтіріліп, Тежен атырабынан оның құрамына Бабадайхан қаласы; Ақалтын, Ақуәкіл, Алты Гарлыев атындағы, Қарауәкіл, Захмет, Тәзел, Хасыл және Жарықкөкше кеңесшіліктері; Селеңгі кеңесшілігі Көкті, Мамыр және Шілі ауылдары ауыстырылды.
Сол қаулымен Түркіменстан парламенті уәлаят аумағында болған Алтынасыр атырабын жойып, оның аумағын Кака атырабына (Мән және Шәж кеңесшіліктері), Сарахс атырабына (Балықшылық кеңесшілігі), Тежен атырабына (Алтынасыр қаласы, Уаһарман, Құрбантұрлы, Дәулетті және Лұқман кеңесшілігі, Ақалтын, Бидайлы және Малдаршылық ауылдары) берді.
Сондай-ақ, қаласының мәртебесі атырап құқығы бар қаладан атыраптағы қалаға өзгертіліп, Баһарлы атырабы Бәһерден деп өзгертілді.
Географиясы
Уәлаяттың ауданы 97 160 км². Түрікменстанның орталық бөлігінің оңтүстігінде, Иран мен Ауғанстан шекарасында Көпетдақ тауының етегінде орналасқан.
Ахал уәлаяты 1881 жылы Көктепе шайқасы болған Ахалтеке шұратымен, сондай-ақ Бәһерден үңгіріндегі Көуата жылы жерасты көлімен танымал.
Тұрғындары
Ахал уәлаятының халқы 939 700 адам (2005). 2000 жылы Түрікменстанның жалпы халқының 14 % Ахал уәлаятында тұрды.
Әкімшілік-аумақтық бөлініс
Ахал уәлаятына 7 атырап, 8 қала, 9 кент, 82 кеңесшілік және 231 ауыл кіреді (1995 жылдан кейін өзгертілген атаулар жақшада көрсетілген).
8 атырап:
- Ақбидай атырабы (бұрынғы Гәуір) — Әнеу қаласы (атыраптағы қала мәртебесі 2008 жылы 3 ақпанда берілді),
- Бабадайхан атырабы (бұрынғы Киров) — қаласы,
- Бәһерден атырабы (бұрынғы Баһарлы) — қаласы (атыраптағы қала мәртебесі 2008 жылы 3 ақпанда берілді),
- Көктепе атырабы — қаласы (атыраптағы қала мәртебесі 2008 жылы 3 ақпанда берілді),
- Кака атырабы (бұрынғы Кахка) — қаласы,
- Сарахс атырабы (бұрынғы Серахс) — қаласы,
- Тежен атырабы — Тежен қаласы.
2022 жылдың 20 желтоқсанында уәлаяттың әкімшілік орталығы ауыстырылған жаңа елді мекен қаласы құрылды. Қала Көктепе атырабының жерінде құрылды, қала құрамына Аба Аннаев ауылы енгізіліп, сол арқылы жойылды, Қарызек кеңесшілігі (Аба Аннаев ауылында болған) де жойылды.
Экономикасы
Ахал уәлаятының экономикасы агроөнеркәсіптік сипатқа ие. Оның дамуына мемлекет астанасының аймақта орналасуы үлкен әсер етті. Уәлаяттың өңірлік жалпы өнімдегі экономикасының үлесі 23 % асады. 2000 жылы Ахал уәлаятының үлесіне Түрікменстандағы барлық жұмыс орындарының 11%, ауыл шаруашылығы өнімдерінің 23% (құны бойынша) және елдегі жалпы өнеркәсіп өндірісінің 31% тиесілі болды.
Аймақ газ өндіру бойынша республикада көш бастап тұр (43,8%). Оның аумағында бірқатар ірі газ кен орындары бар, мысалы, Оңтүстік Гүтләк.
Ахал уәлаятының егін шаруашылығы бүкіл аймақты батыстан шығысқа қарай созып жатқан суарылады. Судың тағы бір көзі – Тежен қаласының оңтүстігіндегі екі үлкен су қоймасы арқылы өтетін уәлаяттың оңтүстік-шығыс бөлігінде ағып жатқан өзені. Рухабат атырабында жеке егістіктері, жылыжайы, сондай-ақ көкөністер мен жемістерді өңдейтін өндіріс орындары бар «Рухубелент» ірі агроөнеркәсіп кешені құрылған.
Басқа салалар – тоқыма және мақта өңдеу өнеркәсібі, құрылыс индустриясы дамып келеді. Жергілікті шикізаттан сапалы қағаз шығару үшін ауылында құны 135 миллион доллар болатын целлюлоза-қағаз комбинаты салынды. Ахалда түкті және боялған мақта-маталарын шығаратын тоқыма фабрикасы салынды. Сондай-ақ басқа да бірқатар өнеркәсіп орындары – Тежендегі мақта мен карбамид зауыттары салынған, келесі кезек Келаттағы цемент зауыты. Абадан мемлекеттік аудандық электр станциясында қуаттылығы 123 МВт болатын Орталық Азиядағы алғашқы газ турбинасы («General Electric» компаниясы шығарған) іске қосылды.
Білім беру
2010 жылғы жағдай бойынша Ахал уәлаятында 241 орта мектеп бар, онда 146 000 оқушы оқиды.
Көрікті жерлері
- Уәлаят аумағында парфиялылар мен ұлы селжүктер (Алтынтепе, Ниса, Сарахс) билігі кезіндегі бірқатар тарихи ескерткіштер бар. Бұл ескерткіштерге туристік маршруттар ашық.
- ауылынан оңтүстікке қарай 4 км және Ашхабадтан солтүстік-шығысқа қарай 175 км жерде , , және қатар Көпетдақ тау етегінің белдеуіндегі ежелгі егіншілердің ірі елді мекендер жүйесіне кіретін ауданы 26 га йаз мәдениетіне жататын қола дәуірінің археологиялық ескерткіші Ұлықдепе орналасқан.
- Көпетдақтың етегінде үлкен бар.
Хәкімдері
№ | Аты | Лауазымға тағайындалды | Лауазымнан босатылды | Босату себебі |
1 | 26.06.1992 | 02.08.1996 | жұмыстағы кемшіліктері үшін | |
2 | 02.08.1996 | 07.07.1997 | жұмыстағы кемшіліктері үшін | |
3 | 07.07.1997 | 23.11.2001 | жұмыстағы кемшіліктері үшін | |
4 | 23.11.2001 | 15.11.2002 | жұмыстағы кемшіліктері үшін | |
5 | 15.11.2002 | 30.10.2004 | жұмыстағы кемшіліктері үшін | |
6 | 30.10.2004 | 27.09.2005 | жұмыстағы кемшіліктері үшін | |
7 | 27.09.2005 | 25.10.2006 | жұмыстағы кемшіліктері үшін, тұтқындалды | |
8 | 25.10.2006 | 12.11.2007 | жұмыстағы кемшіліктері үшін | |
9 | 12.11.2007 | 10.07.2009 | басқа жұмысқа ауысты | |
10 | 10.07.2009 | 17.02.2012 | президенттік сайлаудан кейін отставкаға кетті | |
11 | 21.02.2012 | 09.07.2015 | жұмыстағы кемшіліктері үшін | |
12 | 09.07.2015 | 29.04.2016 | лауазымынан төмендетілді | |
13 | 29.04.2016 | 05.04.2017 | басқа жұмысқа ауысты | |
14 | 05.04.2017 | 17.06.2019 | басқа жұмысқа ауысты | |
15 | Сердар Бердімұхамедов | 17.06.2019 | 07.02.2020 | басқа жұмысқа ауысты |
16 | 7.02.2020 | ағымдағы |
Дереккөздер
- Түрікменстанда 1,5 миллиард долларлық қалаға «Арқадақ» атауы берілді. (орыс.)
- «Бейтарап Түрікменстан» 22 желтоқсан 2022 ж., б. 1 (орыс.)
- Үкіметтің алаңнан тыс отырысында Ахал уәлаятын дамытудың өзекті мәселелері талқыланды (1 мамыр 2016).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 2 мамыр 2018.
- Түрікменстан парламенті Ахал уәлаятының әкімшілік-аумақтық бөлінісіне өзгерістер енгізді (5 қаңтар 2018).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 1 мамыр 2018.
- Мұрағатталған көшірме. Басты дереккөзінен 10 маусым 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 25 маусым 2010. По пустыням Казахстана и Туркмении
- 2018 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша Түрікменстанның аймақтар бойынша әкімшілік-аумақтық бөлінуі (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 27 сәуір 2019.
- Түрікменстанның Халық Мәслахаты Түрікменстанның кейбір қалалары мен елді мекендерінің мәртебесін өзгерту туралы қаулы қабылдады. Басты дереккөзінен 7 қаңтар 2009.
- Ашхабад, Ахал, Балқан және Лебап уәлаяттарының жаңа хәкімдері тағайындалды (орыс.) (7 февраля 2020).(қолжетпейтін сілтеме)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер