Криптон (ежелгі грек. κρυπτός; лат. kryptos – "жасырын"; Kr) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы хим. элемент; инертті газ, ат. н. 36, ат. м. 83,3. Тұрақты 6 изотопы (78 – 86), жасанды жолмен алынған 18 радиоактивті изотопы бар. К-ды 1898 ж. ағылш. химиктері У.Рамзай мен М.Траверс сұйық ауаны буландырғаннан қалған бөлігінен тапқан. К. түссіз, иіссіз газ, балқу t –157,1C, қайнау t –153,2C. Молекуласы бір атомнан тұрады. К. табиғатта атмосферада (салмақ бойынша 0,0003%) кездеседі.
| |||||||||||||||
Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Инертті газ түсі, дәмі мен иісі жоқ ![]() | |||||||||||||||
Атом қасиеті | |||||||||||||||
Атауы, символ, нөмірі | Криптон / Krypton (Kr), 36 | ||||||||||||||
Топ типі | |||||||||||||||
Топ, период, блок | 36, период 4, p-блок | ||||||||||||||
Атомдық масса () | |||||||||||||||
[Ar] 3d10 4s2 4p6 | |||||||||||||||
Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 8 | ||||||||||||||
Атом радиусы | 198 пм; 88 | ||||||||||||||
Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
116±4 | |||||||||||||||
202 | |||||||||||||||
169 | |||||||||||||||
3,0 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
0 | |||||||||||||||
Тотығу дәрежелері | 0, +2 (фтормен) | ||||||||||||||
1-ші: 1350,0 (13,99) кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
Тығыздық () | (сұйық, -153 °C кезінде) 2,155 г/см3< / sup>, қалыпты және стандартты шарттар кезінде 0,003749 г/см³ | ||||||||||||||
Балқу температурасы | 115,78 К (−157,37 °C) | ||||||||||||||
Қайнау температурасы | 119,93 К (−153,415 °C) | ||||||||||||||
1,6 кДж/моль | |||||||||||||||
Булану жылуы | 9,05 кДж/моль | ||||||||||||||
20,79 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
5,638 | |||||||||||||||
5,638 Å | |||||||||||||||
72 K | |||||||||||||||
Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
(300 K) 0,0095 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
7439-90-9 |
![image](https://www.wikidata.kk-kz.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraWRhdGEua2sta3oubmluYS5hei9pbWFnZS9hSFIwY0hNNkx5OTFjR3h2WVdRdWQybHJhVzFsWkdsaExtOXlaeTkzYVd0cGNHVmthV0V2WTI5dGJXOXVjeTkwYUhWdFlpOHlMekl6THlWRU1DVTVRU1ZFTVNVNE1DVkVNQ1ZDT0NWRU1DVkNSaVZFTVNVNE1pVkVNQ1ZDUlNWRU1DVkNSQzVxY0djdk1UQXhjSGd0SlVRd0pUbEJKVVF4SlRnd0pVUXdKVUk0SlVRd0pVSkdKVVF4SlRneUpVUXdKVUpGSlVRd0pVSkVMbXB3Wnc9PS5qcGc=.jpg)
Сыртқы электрондық қабатының 8 электроны тұрақты болғандықтан хим. реакцияға өте баяу түседі. К. молекулааралық күштер әсерінен қосылыстар түзеді. К. газ ажыратқыш түтіктерде, лазерлерде, криптонды шамдарда, т.б. қолданылады.
Табиғатта кездесуі
Атмосфералық ауаның құрамы көлемі бойынша 1,14⋅10-4%, атмосферадағы жалпы қоры 5,3⋅1012м³. 1 м³ ауада шамамен 1 см³ криптон бар.
Ауадан криптон алу энергияны қажет ететін процесс. Сұйытылған ауаны ректификациялау арқылы криптонның бірлік көлемін алу үшін миллионнан астам ауа көлемін өңдеу қажет.
Жердің литосферасында криптонның тұрақты изотоптары (тұрақсыз нуклидтердің ыдырау тізбегі арқылы) ұзақ өмір сүретін радиоактивті элементтердің (торий, уран) өздігінен ядролық ыдырауы кезінде түзіледі, бұл процесс атмосфераны осы газбен байытады. Құрамында уран бар минералдардың газдарының құрамында 2,5-3,0% криптон (салмағы бойынша).
Әлемнің қалған бөлігінде криптон литий, галлий және скандиймен салыстыруға болатын жоғары пропорцияда кездеседі. Әлемдегі криптонның сутегіге қатынасы негізінен тұрақты. Бұдан жұлдыз аралық материя криптонға бай деген қорытынды жасауға болады. Криптон ақ ергежейлі RE 0503-289 да табылған. Өлшенген мөлшер күннен 450 есе көп болды, бірақ криптонның мұндай көп болуының себебі әлі белгісіз.
![image](https://www.wikidata.kk-kz.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraWRhdGEua2sta3oubmluYS5hei9pbWFnZS9hSFIwY0hNNkx5OTFjR3h2WVdRdWQybHJhVzFsWkdsaExtOXlaeTkzYVd0cGNHVmthV0V2WTI5dGJXOXVjeTkwYUhWdFlpOWtMMlF5TDFkcGJHeHBZVzFmVW1GdGMyRjVYM2R2Y210cGJtY3VhbkJuTHpFMk1IQjRMVmRwYkd4cFlXMWZVbUZ0YzJGNVgzZHZjbXRwYm1jdWFuQm4uanBn.jpg)
![]() | Бұл — химия бойынша мақаланың . Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
- Size of krypton in several environments (ағыл.). www.webelements.com. Тексерілді, 6 тамыз 2009.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер