Цирконий (лат. Zіrconіum; Zr) — элементтердің периодтық жүйесінің ҚV тобындағы хим. элемент, ат. н. 40, ат. м. 91,22.
| |||||||||||||||
Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Күміс-ақ металл ![]() | |||||||||||||||
Атом қасиеті | |||||||||||||||
Атауы, символ, нөмірі | Цирконий, 40 | ||||||||||||||
Топ типі | |||||||||||||||
Топ, период, блок | 4, 5, d | ||||||||||||||
Атомдық масса () | |||||||||||||||
[Kr] 4d2 5s2 | |||||||||||||||
Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 10, 2 | ||||||||||||||
Атом радиусы | 160 | ||||||||||||||
Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
175±7 | |||||||||||||||
(+4e) 79 | |||||||||||||||
1,33 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
0 | |||||||||||||||
Тотығу дәрежелері | −2, 0, +1, +2, +3, +4 | ||||||||||||||
1-ші: 640.1 кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
Тығыздық () | 6,506 г/см³ | ||||||||||||||
Балқу температурасы | 2125 K | ||||||||||||||
Қайнау температурасы | 4650 K | ||||||||||||||
19,2 кДж/моль | |||||||||||||||
Булану жылуы | 567 кДж/моль | ||||||||||||||
25,3 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
алтыбұрышты | |||||||||||||||
a = 3,231, c = 5,148 Å | |||||||||||||||
c/a қатынас | 1,593 | ||||||||||||||
291 K | |||||||||||||||
Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
(300 K) 22,7 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
88 ГПа | |||||||||||||||
33 ГПа | |||||||||||||||
Пуассон коэффициенті | 0.34 | ||||||||||||||
Моос қаттылығы | 5.0 | ||||||||||||||
820–1800 | |||||||||||||||
638–1880 | |||||||||||||||
7440-67-7 |
![image](https://www.wikidata.kk-kz.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraWRhdGEua2sta3oubmluYS5hei9pbWFnZS9hSFIwY0hNNkx5OTFjR3h2WVdRdWQybHJhVzFsWkdsaExtOXlaeTkzYVd0cGNHVmthV0V2WTI5dGJXOXVjeTkwYUhWdFlpODFMelUwTDFwcGNtTnZibWwxYlM1emRtY3ZOemh3ZUMxYWFYSmpiMjVwZFcwdWMzWm5MbkJ1Wnc9PS5wbmc=.png)
Табиғи тұрақты изотоптары
90Zr (51,46), 91Zr (11,23), 92Zr (17,11), 94Zr (17,40), 96Zr(2,80).
Физикалық қасиеттер
Жасанды жолмен алынған радиоактивті изотоптары 93Zr, 95Zr радиоактивті индикатор ретінде пайдаланылады. Цирконийді 1788 жылы неміс ғалымы М.Клапрот циркон минералын талдау нәтижесінде ашқан. Жер қыртысындағы салмақ мөлш. 2°10–2%. Табиғатта негізінен циркон, бадделеит және күрделі цирконсиликат (эвдиалит, эвколит) минералдары түрінде кең таралған. Цирконий — күміс түсті ақ метал, балқу t 1852 °C, қайнау t 3580 — 3700 °C. Таза күйінде Цирконий пластик. және оңай өңделеді. Цирконийдің ең бағалы қасиеті — коррозияға, хим. агрессивті ортаға тұрақтылығы. Қосылыстарындағы тотығу дәрежесі +4. Галогендермен әрекеттесіп галогениттер (ZrГ4), фосформен қосып қыздырғанда дифосфид ZrР2, бормен 1500°С-тан жоғары температурада боридтер түзеді.
Химикалық қасиеттер
Цирконий қосылыстарының маңыздысы — қос тотығы ZrO2. өнеркәсіпте Цирконийді көбіне циркон және бадделеит минералдарынан алады. Металл Цирконийді өзінің қос тотығын кальций немесе кальций гидридімен, Цирконий хлоридін магниймен, фторцирконат калийді натриймен тотықсыздандыру арқылы алады.
Қолданыс
Цирконий электрвакуумдық техникада, металлургияда, машина жасау өндірісінде, т.б. пайдаланылады. Цирконий қос тотығы және циркон отқа берік материалдар, шынының ерекше сорттарын дайындауда қолданылады.
Ciлтемелер
"Қазақ Энциклопедиясы", 18 том
![]() | Бұл — химия бойынша мақаланың . Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер